Over de vele namen van percelen, wegen en meer

Bron: Een handgeschreven tekst van Bertus Lesschen uit 1994.
Aangevuld met tekeningen uit de verzameling van Old Grol.

Bertus Lesschen was betrokken bij de Ruilverkaveling en als geboren Grolloër en later ook nog boer in Grolloo wist hij nog heel veel oude namen van de vroegere percelen bouw- en grasland, van heideveld, van vennen, van de oude wegen en binnenweggetjes en zo u wilt ook nog de betekenis van vele namen. Hij heeft daarom graag meegewerkt aan de vraag van de Boermarke om een en ander aan het papier toe te vertrouwen.

Nu het jaar 1994 is aangebroken is het ruim 25 jaar geleden dat hier in Grolloo en omgeving de nieuwe kavels ontworpen door de Ruilverkaveling in gebruik zijn genomen. Het was voorjaar 1968. Een ongekende weelde. Al die kleine perceeltjes opgedeeld in grote(re) blokken, waarvan Eigenaar en gebruikers dikwijls naast elkaar konden worden geprojecteerd, waardoor de blokken groter konden worden.

Veel is er in de voorbij gaande jaren reeds weer veranderd b.v. door verkoop – door verdeling door vererving enz., maar toch zijn hierdoor weinig blokken kleiner geworden. Want bij verkoop werd het hele blok verkocht inéén, en bij vererving werd meestal – met geld dus financieel – de scheiding en deling rond gemaakt, zodat het blok – de kavel dus – in tact kon blijven.
Wat wel is veranderd dat zijn de perceelnamen. Alle perceeltjes, hoe klein ook, hadden vroeger een naam. Deze zijn nu bijna geheel verdwenen. Ook veel vroegere Eigenaren zijn reeds overleden en dat waren de boeren die al die namen kenden.

Op vele bedrijven werkt thans een jonge generatie die pas na de toedeling van de verkaveling boer zijn geworden. Soms boert nu reeds de 3de generatie op een bedrijf. Het spreekt vanzelf dat die van de namen van vroeger nog nooit hebben gehoord.

Om nu te voorkomen dat deze akkernamen van bouwland en niet alleen bouwland, ook de graslandpercelen hadden alle een naam, wil de Boermarke al die namen graag weer terug hebben. Niet om dagelijks te gebruiken, maar op de één of andere manier – boekje of stencil of lijst – te bewaren in het archief van de Boermarke Grolloo, Een loflijk streven.
De Volmachten (het Bestuur) van de Boermarke hebben Bertus Lesschen gevraagd. Hoewel hij zich bewust was dat dit een hele klus zou zijn, vond hij dit zulk prachtig werk dat hij deze opdracht heeft aangenomen.

Bertus Lesschen schreef:

Hoewel het mooier was geweest om de namen op kaart in te vullen in de percelen, zijn kaarten dermate moeilijk goed te houden dat daarvan wordt afgezien. Daar komt nog bij dat een kaart met alle oude percelen van ±1960 waarschijnlijk niet meer te krijgen is. Dus wordt volstaan met een lijst met namen van ±1960-1970, waar nodig met toelichting.

(De redactie zal haar best doen daar waar mogelijk kaarten alsnog toe te voegen aan dit schrijven.)

Hieronder een kaart getekend door Alida (Alie) Wilhelmina Vlam, later bekend onder de naam Edelman-Vlam (Hoorn, 6 juli 1909 - Wageningen, 17 februari 1999). Zij was sociaal-geograaf en een van de grondleggers van de historisch-geografische traditie in Wageningen. De kaarten zijn naar aanleiding van een publicatie in de Kloetschup van het Rolder Historisch Gezelschap, uitgewerkt in digitale tekeningen in 2003 door Bertus Reinders. Destijds gebruikt als onderlegger ten behoeve van de beschrijving de essen als achtergrondinformatie van de Groller wandelroutes.

De noordes van Grolloo, getekend door Alie Vlam

Helaas hebben we geen tekening van de zuides.

 De noordes van Grolloo

We beginnen bij de Noordes, de Esch / of es ten noorden van het dorp.

Aan de Oostkant van de weg Rolde-Grolloo
(Waar de ’s is toegevoegd, waren er meerdere percelen met die naam.)

• Eierakker
• Kerkakker’s
• Veldakker’s
• Grotere akker’s
• Geertie
• Muntakker’s of Brinkakker’s
• Wreutenakker’s
• Steenakker’s
• Steenakkersbosje (was ook bos) van 2 eigenaren!
• Riggelakker’s in de volksmond Rikkelakkers
• Raagakker’s
• Oostebrink
• Oosterveen (vroeger grasland, nu weer)
• Willinghof (op het huis staat Wellinghof)

• Noordes – Noord(West)kant van de Straat Rolde-Grolloo.
• Naast opslag Gemeente Rolde
• Leeuwerik
• Ravenakker’s
• Grupakker
• Ortelings
• Kranenkamp (en) of met Creanenkamp
• Veenakkers
• Vleer- of Vlierakker’s

Daar achter Kranenkampen, deze dwarsliggende akkers, maar 3 percelen zijn nu bij de Berenkuil in gebruik (kampeerterrein)

• Buitensloots Rolderkant van de sloot door Bottenveen
• Binnensloots Grolloërkant van de sloot grasland ten Noorden vh sportveld

Alle bebouwd – “Hofakkers”

• Hunwoerds of Woerdtie
• Dallegies of Goorns (Koolgoorns)
• Hofakkertjes
• Zandakkers – Sportveld

De zuides van Grolloo

Achter de boerderijen van het Oostereind richting Kerkweggetje lagen dallegies – Baailand of Baalland en de “Merk” g??????

• Roltgiens of Rolfiesakkers
• Zandakker’s en Iemenbosje, zowel akker als ook een bosje.

Nu achter de nieuwe straatweg, begin bij Oostereind

• Walakker’s
• Rolfiesakkers Langekans akker (waar?) bestaat volgens mij niet
• Zandakkers
• Nijland
• Iemenbos
• Rekessie of Rucessie – daarachter Nijland
• Zurings – daarachter Schieboom of Schubbooms
• Zurings voor – daarachter Egelkamp en Voelmaers
• Boelakkers voor – daarachter Nijland
• Scholtensakker (waar?)

We kunnen nu een lijn trekken vanaf de Meerkampsweg, rechtdoor op het Staatsbos aan.
Beginnen achter de weg Oostereind-Grollerholt.

• Boelakkers, het achtereind was vroeger het bosterp??????
• Eustering’s – daarachter Eusteringsveen (Nijland)
• Eustering’s – daarachter Stratenland
• Langakkers van weg naar (veld-bos)
• Appelstuk – daarachter Kalverkamp
• Asschenakker – daarachter ook Kalverkamp, eerst Bovenakker
• dan Smalakkersweggetje

Hierachter lag het Annechien Hagensveen, op oude kaarten staat Hannette Haange

• Smalakker of Hozeband
• Veldakker
• Annechienhagenakker of Hagenakker
• Haverakker
• Holtakker (en bosje)

Vanaf de Meerkampsweg naar Grollerholt, langs Oosterpad

• Meerkamp’en
• Stob- of Stopakker’s, waarvan één met halsje liep aan één kant
• Veenakker-tjes
• Hingstakkers of Henstakkers
• Middelwants
• Deugniet(en) – Haverakker
• Doevenakker of Duivenakker

Langs Schoonloërstraat
Tegenover de fabriek, nu Garagebedrijf (in 1994 nog wel, maar nu staan daar woningen -redactie)

• Ellerwant en Koendert (allebei bebouwd)
• Veenakker’s Grupakker Holtakker
• Hingstakker’s Hoekakker
• Broodakker’s
• Diepland’s
• Siepelakker’s
• Middelwant’s
• ???????

Van de Zuiderstraat naar Tafelakkersweggetje en Paasvuurd??????

• Goorns
• bebouwd Sluitakker (waar? Goorntjes
• Hofakkertjes + Groothof en Kooghof
• Lienstukjes
• Kruisboom
• De Kromme Keersakker (waar?)
• De Geer
• Tafelakkers Grasland de Elshof
• Kampakkers
• Hietlagen

Van Tafelakkerswegje naar Poterbewaarplaats

• Wendeling
• Hemmerim of Hemmerik – Aan de Straatkant
• Tuchter of Tugter met de kop van de
• Mengat en Koddeakker Polakker Rotakker (waar?)

Aan de Heetlagendijk kant

• Schimmelhoek of Schimmelakker
• Kleiakkers
• Boomakkers
• Elperhaar
• Westerbroek
• Kiek in ’t veeld
• Holtakker en Bosakker – akkers naast en tussen Grollerholt, van vorm veranderd door Ruilverkaveling

Namen van de Graslanden rondom Grolloo

• In ’t Noorden ’t Schut, Bartelsmade en Mienhaar
• De lagen – Achterste, Voorste en Middelste.
• Oostermade Smansriet
• Broeken, Voorste en Achterste, op de kaart Grollerkoelanden
• (Tienmaatsdijk)
• Tienmade
• Dings (Schoonloo)
• Apart perceel Ieker of Eker

veldnamen buitengebied zuid-west

Aan de Hietlagendijk, beginnen aan de kant van Schoonloo

• Tip
• Uterings
• Holtmaden’s
• Hierlagen, aan de overkant Hietlagenvenen
• Egbertsmafen
• Bosjes
• Dennenbos
• Rietmaat
• Panmaat Elperweg of Schaapdijk tot de Osdijk
• Hulmafen

Achter de stroom ’t Hult

• Osvoorten

Na de Osdijk komen

• Osvoort
• Pirkie (of Porkie het kleintje)
• Knapmaat
• Delfshaar voor en achter de stroom
• Delfshaar, daarachter de Egelbroek
• Delfshaar, daarvoor Kalverhem Swansbroek
• Bosmaden Eventienmade
• Angelselanden Kortendeel
• Bruiersmade
• Grootmade
• Nakenhem
• Langmade
• Rondemaat
• Breemaat
• Kloering
• Oelmade Achteraa????
• Roziesmade Hadenbult??

Van Ebbendijk terug aan ’t veld

• Stokmaat Kiemmeren van de stroom

Over Ebbendijk achter de Stroom

• Rechts Scholbos
• Links Rietwesten
• Horsten
• Broekmade
• Heilige Bos
• Halkenbroek

veldnamen buitengebied noord-west

In het Amerland lag nog één perceel Grollerland, het Dassenbroek (Hardenbult?)
Na Ebbendijk, voor de stroom naar de Halkendijk

• Oelmaatsbossen
• Oelmaden of Oelemaden
• Halkenbroeken
• Van Amerweg, Binnenveldsweg tot Broekiesbrug
• Binnenveld – in de hoek Keermaat (Hardenbult?)

Van Amerweg richting Vredenheim

• Binnenveld
• Scheperstuk en Holten

Namen van slagen heideveld om Grolloo

Dit konden zeer grote percelen zijn. Nu is praktisch alle heideveld reeds lang ontgonnen.

Zo hadden we in het Noorden het

• Hogeveld
• Mienhaarsveld
• Lagenveld
• voor en achter Broekerveld
• voor en achter Tienmaatsveld
• voor en achter Boerhaarsveld
• Strengenveld
• Ekers- of Iekersveld

Ten Zuiden van de Schoonloërstraat

• Uteringsveld
• Robbenveld achter de Egbertsmaden en Houtmaden
• Oelmaatsveld
• Halkenbroekerveld
• voor en achter Kienmeersveld met Zettelbrink
• Veld achter de Hulten
• Kalverhems(heugte) – slag = land voor maden
• Binnenveldsslag – zowel links als rechts van de Amerweg
• Katveld (veld voor de Hultmaat en Osvoorten)

Nood- en zuides van ver voor de ruilverkaveling

Positie van de weggetjes geprobeerd te duiden naar aanleiding van de aanwijzingen in de tekst. Daar waar een gebied omcirkeld is, wil dit zeggen dat het weggetje hier ergens moet hebben gelopen. (November 2021 - Bertus Reinders)

Namen van paadjes en weggetjes van vroeger in en om Grolloo

Beginnen in de Noordes met:

• Veldakkersweggetje van de straat naar Rolde tot veld om de achterste Veldakkers te bereiken.
• Ortelingsweggetje. Lag voor de Ortelings, akkers die voor de verkaveling van het weggetje Richting Rolde liepen naar de afvoersloot. De Veenakker links van het weggetje liepen tegen het Cranenkampveen aan. Het weggetje liep tot de laatste akker door.
• Hofpadtie, begon bij de weg ingang Hofakkers bij L. Koops richting binnensloots en buitensloots, tot achter het huis Rolderstraat 3. Boog vlak langs de woning naar de Rolderstraat.
• Meulendiekie liep links langs de woning op De Pol 1 en rechts langs Amerweg 14 en mondde uit op het dijkje of weggetje, wat er nu nog is, de Pol-Berenkuil naar de Vredenheimseweg.
• Dwarsdiekie. Het genoemde weggetje vormde een verbinding tussen de Amerweg 26 en (Achtergat) nu Zuiderstraat 2. Aan dit weggetje stond vroeger aan de ZuidWestkant het blikken kerkje.
• Weg door Hagtinghof. De naam zegt het al liep aan de kant door de hof van de boerderij (bewoond door - destijds - fam. Hagting) Zuiderstraat 17, voor de Elshoven langs en kreeg verbinding met Lienstukkenwegje. Men moest bij in- en uitgang een hek openen en sluiten.
• Lienstukkenwegje vormde de eerste verbinding van de Eerste Hietlagendijk naar de tweede. Liep achter de hoven ????? bij huis (hof) langs, gras en het bouwland de Lienstukjes, ????? Hooghof naar de tweede Hietlagendijk.
• Paasvuurdiekie De tweede verbinding van de eerste naar de 2de Hietlagendijk liep achter de Kampakkers langs aan de ene kant- aan de andere kant tot de Hietlagenvenen. Heeft nu als wandelpad verbinding gekregen met de Schoonloërstraat.
• Tafelakkersweggetje De verbinding tussen de Schoonloërstraat naar de 1ste Hietlagendijk. Aan de ene kant de Tafelakkers, aan de andere kant heel veel akkernamen.
• Hemerik begin- eindigdde bij de Schimmelakkers, werd ook wel Schimmelakkerswegje genoemd. Weggetje achter de fabriek. Insteek achter de fabriek voor de Kruisboomakkers en de Kromme, achterkant Lienstukjes ?? ??????? en kreeg zo verbinding met de 1ste Hietlagendijk.

Insteekweggetjes zijn:

• Mengatswegje. Rechts even voorbij Grollerholt, om de akkers Mengat, Polakkers, Koddeakker, Boomakker te bereiken.
• Dieplands- of Middelwantswegje. Een wegje links van de Schoonloërstraat om de Middelwants en d?????? te bereiken. Siepelakker, Diepland.
• Broekerpadtie. Begon achter bij de Boerderij Hoofdstraat 9. Liep in Oostelijke richting achter de hoven of bouwland van de boerderijen langs, dallegies aan de ene kant, aan de andere kant de Baailanden en later de Zurings, tussen het Iemenbos door, (bosje en akkers) boog daarna af tussen de Zandakkers en Nijlanden door, en kwam precies uit voor de weg achter de Moere. (Eerste boslaan) En ging door naar de Broeken als weg, voor voorste en achterste broeken en Tienmaden
  ???????

• Zuringweggetje was geen paadje maar weg. Sloeg linksaf van het Oosterpad, aan de ene kant de Baailanden, aan de andere kant de Zurings, en kreeg verbinding met het Broekerpadtie.
• Smalakkerswegje Liep van het Oosterpad linksaf in Oostelijke richting tussen bouwland door, links eerst Asschenakker en rechts Smalakker of Hozeband, later links de Kalverkamp in, rechts grasland Annechienhagensveen (Hannette Haagens) om verbinding te krijgen met de weg achter de Kalverkampen, en dan door naar de broeken en Tienmaatsdijk.

download de kaart

Namen van venen

Een bijdrage van Henk Meems

• Ronde veen – Veentje in wat nu Boerderijengebied is. Achter de Boerderij Tienmaatsweg 1
• Uteringsveen – Een veen in het Staatsbos. Achter de Uterings.
• ?? - Een veentje bij de Dorsloods en poterbewaarplaats.
• Gerkesveen, ook wel Gommersveen genoemd. Stond vroeger ?????? lage gedeelten in verbinding met het Halkenveen.
  • Volgens overlevering is het mogelijk dat het groot veen, het ondiepe gedeelte tot of t/m het Halkenveen ontstaan is door een langdurige veenbrand.
• Halkenveen – Is vroeger gescheiden door een straatweg van het Gerkesveen. Deze verbinding wordt in 1994 weer verbroken. Het ven wordt weer aanééngesloten. Het Halkenveen is ook niet geheel aanééngesloten, zitten ook zandruggen door die bebost zijn. Op zo’n zandrug lag ook een straatweg + rijwielpad. Het rijwielpad zal als vlonderpad in ere worden gehouden.
• Molenveen – Lag ook in het Staatsbos. Hier werden voor de liefhebbers veenputten verhuurd. Gevolg, na enkele jaren leeg gegraven. Is nu nog cultuurgrond, van een gedeelte is een soort vijver gemaakt. (Situatie ten tijde van het schrijven van dit stuk in 1994. Nu, 2021, is de cultuurgrond al weer enkele jaren teruggegeven aan de natuur en is het zo nat, dat deze uitgegraven 'ronde gracht' niet meer te bekijken is helaas.)
  • De vijver in het molenveen kan ook een gemaakte rondgang zijn voor een watermolen (tjasker).
• Hultveen – Is ook geheel opgeschoond en nog goed zichtbaar vanaf de Kienmeersweg. Bij de 5-sprong richting Amen.
• Dillingsveen – Lag in een groot slag heideveld van de fam. Dilling in het Oelmaatsveld. Geheel verkocht aan de Staat.
  • De Dillingsvenen liggen naast het slag van Gommer en is in 1868 van de fam Assies gekocht (200 ha) zie Delpher 14-11-1868. Gerkes en Dilling hebben toen veel veenputten verhuurd.
• Dan ligt er nog een veentje aan de Vredenheimseweg links in een stukje heideveld. Vlak achter Huntershome het vakantiehuis. Dat moet het Stakenveen zijn.
• Kranenkamp(s)veen, waar vroeger veel werd geschaatst. Er vlak achter lag nog een veentje.
  • Zeer waarschijnlijk is Kranenkampen een verbastering van Cronenkampveen (groot en klein). Omdat mr Crone samenwerkte met de fam. Lels bij de ontwikkeling van Vredenheim.
• Hogeveld: Een groot diep veen. Werd ook geschaatst, maar het duurde langer voor het ijs sterk genoeg was. Een veentje aan de Lagenweg, nu vuilstortplaats.
• Dominee’sveen. Een veentje achter de Muntakker (Noordes). Met R.v.k. (Ruilverkaveling – red.) in cultuurgrond veranderd. Was vroeger van de kerk. Turf voor de dominee.
• Witteveen Bij – links van – de Moere. Vroeger een verraderlijk veen met diepe veenkuilen. Staat nu geheel droog. Komt waarschijnlijk van de diepe Zandzuigerij in de buurt.
• Ekersveen Ligt nu aangesloten aan Staatsbos. (Oorspronkelijk turf gegraven) Ligt in één lijn tussen Kalverkampen, Annechienhagensveen en Eker. Dichtgegroeid met bos.
• Tienmaatsveen. Werd ook lang turf gegraven. Ligt achter de Tienmaden in Staatsbos,.
• De Dillingsvenen liggen naast het slag van Gommer en is in 1868 van de fam Assies gekocht (200 ha) zie Delpher 14-11-1868. Gerkes en Dilling hebben toen veel veenputten verhuurd.
  
  
  

De weg van het water in Grol

Bijdrage van Bé van der Wal (april 2023)

1970 kaart Grolloo met namen van water

B = Brandkoel N = Norton pomp D = Duuster Stee M = Merk

Het verhaal is nog niet compleet. De juiste locaties moet ik nog beter onderzoeken en ik wil nog enkele namen toevoegen, o.a. de melksloot. Dit was de lozingsloot van de melkfabriek. 
---------------------------
Tekst bij het plaatje:
In Grol was het in de jaren na de oorlog veel natter dan tegenwoordig (2023). In het dorp zelf waren er in de tijd voordat de ijsbaan het Evenveen werd aangelegd enkele plekken waar we konden schaatsen. Hierbij waren de Grote en Kleine Merk veel gebruikte sloten van een paar meter breed (’s winters was er uiteraard veel meer water dan ’s zomers) , gelegen op de plek tussen café Hofsteenge en bakker Luinge (nu cafe-restaurant Gerrie).
Ook werd er wel van de sloot het Duuster Stee gebruikt gemaakt. Deze lag ruwweg tussen de vroegere woning Albert Geerts en het museum van C&B.

Volgens Jan Boer werd er bij A ook wel geschaatst. Of deze plek een naam had is mij onbekend.
Later is er bij N een Norton pomp geslagen, waarmee water uit de bodem kon worden opgepompt. Dit water kon zowel naar de sloot Duuster Stee, maar ook naar de Brandkoel worden gepompt, via een sloot die van de voorsteek naar de Middenstreek en verder naar de Brandkuil. Deze is op de kaart met een stippellijn aangegeven. Men was kennelijk toch wel bang voor brand. 

In onderstaand schema is aangegeven dat met het water twee kanten op kon sturen. Dit gebeurde door het verplaatsen van een ronde ovale houten constructie.

constructie Norton put

Bé van der Wal